Premio OzieriPremio Ozieri di Letteratura Sarda 
TESTO

Su re de Su Tullis

Ogni bolta chi intraiat in iscola, Gigeddu naraiat: “Tot’unu in Su Tullis!”

“Ma no t’isfadas, chena giogos ne cumpagnos?” preguntaiat Bucianu.

“Giogos e cumpagnia bi nd’at de avanzu!”

“E iscummito chi b’at finas fritu!”

“Marranu! Sa pinneta est abbarru a bentu e a biddia!”

 

A Gigeddu s’iscola no l’agradaiat. Aliena e forànea fit, non logu de partire cun sa mastra e cun sos fedales. E difatis no fit ne fitianu ne contivizosu: non faghiat còmpitos  ne istudiaiat, e cando beniat, sètzidu in su bancu de iscadràpiu  suta su balcone  abbaidaiat, addae de sos bidros, a sa corona de sàlvaros chi pienaiant sos tancados cara a Mura. E su pensamentu poniat fatu a sos òjos.

“A scuola si viene tutti i giorni, Luigi, e si ascolta la lezione! - naraiat sa mastra - In campagna andrai quando sarai più grande!”

Ma totu fit in debadas, e duas  o tres boltas a sa chida su bancu suta su balcone adduraiat bòidu.  

Non fit logu pro Gigeddu s’iscola, ca non fit su sou su limbazu  de s’iscola: impitaiat peràulas isconnotas pro fentomare logos isconnotos, e nudda contaiat de sa bidda e de sa zente de Turre: de domos e de petzas, de bèrgulas e de càntaros, de ortos, de caminos e de carrelas, ne de sa terra chi dat pane e aficu: de sas istèrridas de trigu in sos tancados de Mura, de sas binzas de Monte Oes chi produint binu forte e dulche e de sos olivàrios de Monte Austu chi parent de prata cando su sole allughet su chelu lìmpiu…

 “In su lìberu non b’at iscritu nudda de sa vida nostra e deo no lu cherzo  mancu a lu bìdere!” mi naraiat cando bessimis da iscola, in su caminu de domo.

 

Dòighi annos lòmpidos aiat Gigeddu, ma fit ancora in cuarta. Però de sas corcorìjas pagu oriolu aiat, ca fit iscolanu de àtera iscola: s’iscola de su pàsculu e de su bestiàmine de acudire, de sa terra de arare e semenare, de tzapare e incunzare. “Ca est da issa chi benit pane a totu nois!” naraiat.

E a campagna andaiat - o si che fuiat - de frecuente: passaiat in s’Istradone fruscitende e in pinna a s’Iscolasticu si faghiat tèteru che rocu e no l’abaidaiat mancu cun sa coa de s’òju.  E sas boltas chi intraiat, s’iscola li torraiat infadosa e importuna e forsis fit pro cussu chi s’apentaiat a fàghere impertenèntzias.

“Prendete il quaderno e la penna e scrivete… Rio Bo…” at nadu sa mastra, unu manzanu.

Isse l’at abbaidada, at fichidu sa pinna in su tinteri e si nd’est rìsidu.

“Boooh? - at nadu – Ma no l’ischit su nùmene de su riu?”

E sigomente sa mastra no l’at rispostu, at annantu: “Deo l’isco chi su nostru est su Riu Mannu e d’est est pienu de abba, non de apentos e de imbentos. E bintrat in Su Tullis e currende a bàsciu faghet a esse adainanti a su cannedu!”

Su mundu fìngidu, de pabilu e de peràulas vanas, chi regnaiat in iscola, ne lu deletaiat ne   curiosidade l’atzendiat, ca sa vida fit in aterue: in sa tanca de su babbu, intra belados e  mùilos, èlighes e chercos,  nuscos e colores de terra e de chelu.

E finas in su bancu cussa vida pensaiat.

Sa mastra l’apretaiat giamèndelu a sa lavagna, ma isse s’isfadaiat luego, e torrende a si sètzere, cun sos òjos addae de sos bidros curriat a campagna.

 Ca in cussu bancu fit istranzu, incòmodu e iscollocadu, mudu e infadadu.

 “Custu no est logu pro me!” naraiat. ”Cras mi ch’ando a Su Tullis!”

 

 Poi, una die, sa mastra at lègidu: T’amo, o pio bove…

 Isse at iscultadu sèriu e atentzionosu, poi at preguntadu: “Ma il bove est su trau?”

“Non  proprio!”

“Su trau est su più forte, beru?” 

“Che cosa sai tu, dei tori?”

“Tutto!”

Su manzanu sa mastra l’at lassadu faeddare in cuddu limbazu sou chi betaiat a pare  italianu e sardu e at contadu lestru che fogu, chena mancu torrare alenu, su chi ischiat. E infine at annantu, cuntentu che cìciri: “Jàiu meu at nadu chi su trau me lo regala quando lompo tredici  anni!  Tantu, su chi bisonzat a ischire già lo so!”

 E dae sa die contaiat de s’importu de su trau pro annoare e mezorare su bestiàmine e de su contivizu chi pretendet,  e de contos e de cantos chi in tempòrios l’ant laudadu, pro sa fide chi sos antigos li giughiant dèndeli prètziu de divinidade.

A dispetu de sos 90 annos cumpridos, su onnumannu ancora andaiat a su cuile  e inie -solos e in pasu- li contaiat  veridades, majas e folas de poetes. E Gigeddu iscultaiat incantadu, poi repetiat a nois de sa divinidade de su trau in sa Sardigna de sos antigos, chi in s’àrchidu sou laudaiant sa potèntzia de sa natura: de su Sole - de su Deus Sole - paris cun sa Dea Mama.

“Vero ch’è così?” preguntaiat poi, cando  intraiat  sa mastra.

“Sì, il toro è simbolo di forza e di vita: per questo è riprodotto nelle domus de Janas  e nelle tombe dei giganti!” rispondiat, e annanghiat àteras novas. “Anche nei bronzetti compaiono le corna, e nelle domus le protomi taurine: andremo a Sant’Andrea Priu, e Luigi racconterà quello che sa! Il mito celebra nel toro forza e virilità, nelle protomi la fertilità. Ma poi…”

“Ma poi sos corros sunt crètidos cosa de dimònios!”

“Sì. Sono diventate simbolo del male!”

“Jàiu meu narat chi est sutzessu perché la gente non mirat pius ne terra ne chelu! E credono nella balla de su boe muliache… Maestra, la sapete quella storia?”

“No! Raccontala tu!”

E at contadu de un’òmine fatu trau a poi de unu mortòriu, e dae tando est cundennadu a girare sa bidda ogni note e a tzocare sa janna de chie est accurtzu a mòrrere. E gai devet sighire a fàghere finas a cando unu balente l’at a bochire.

E poi at annantu: ”Ma mio nonno ha detto che è una balla! Balla pro zente crèdula e bambioca!”

 

Custa fit s’iscola de Gigeddu. S’iscola de unu mastru bonu a giòmpere  a su coro de unu piseddu. E fit iscola chi imparaiat sos nuscos e sos colores de Su Tullis, sa fèrula e  s’iscareu, e  su gustu de cùrrere a s’iscultza in su mare de fenu cando su bentu corcat sas matas de calarighe e  giambat sa figura de sas nues pro giamare a su giogu: a bìdere bolende terras e animales. E fit su recreu de chircare chìgulas e tilipisches  in sas frundas de sas àlvures e de nde betare su cincirriolu dae s’aera cun sa èrtiga de ozastru. E fit s’ispassu de aboghinare pro iscultare sa boghe chi ti torrat in s’aera, e bìdere in sa pala  de su Monte caras de feras e de bandidos, cando su sole si chi betat addae de su riu e sas umbras imprentant sa pedra. E iscola fit sa pinneta, abbarru  dae su caldu luinu chi brùjat cantu b’at subra sa terra e su carignu de tebiore chi donat  cando  bennarzu bestit su mundu de astrau “e tue ti tremes che foza, suta su chelu biaitu. Ma intro no colat  bentu ne biddia, impertantu chi isculto sas boghes de secolos e seculos!”  naraiat.

 “Però in Su Tullis no giogas…”

“Giogo ogni die sètzidu suta sos chercos sonende su sonete, e chirco su nidu de s’abilastru e addestro sa tàcula e fato murighessa a giuntas  e chirco s’ispàrau e s’antunna chi bessit ìnnida e abundante e su cugumeddu in sos tancados addae de sa làcana. E cando pioet abàido su fumu chi pigat  dae sa terra  sidida e cànsida, chi torrat gràtzias a s’abba chi li dat alenu e vida, cun s’arcu de chelu ispartu che una manta subra sa tanca. Giogo cantu mi piaghet in campagna  e imparo su mundu arreu. Ca est sa campagna chi ti  faghet òmine!”

“E ite cheret nàrrere?

“Cheret nàrrere chi si abbàidas e iscultas, in campagna imparas sa vida de sos òmines e de

sos animales: su pìulu de sos puzones e su  piantu de s’anzone in chirca de sa mama, e cumprendes ite male ant biveghes e bacas cando istant andende e torrende imbaddinadas. E iscultas sa boghe de su bentu chi curret in su canale e miras tremende su nieddore chi minetat sas abbas ìrridas  de bennarzu a crèschere su riu e a fàghere a paule su pàsculu. E imparas chi si sos canes appeddant cando unu furisteri s’acùltziat a su cuile, t’avisant de sa mineta a su bestiàmine… E poi in Su Tullis b’est jàiu meu chi est est betzu e sàbiu, e ischit e contat. E m’imparat su chi devet ischire ogni òmine de campagna: contivizare su bestiàmine, abbaidare a fitu s’umbra cuada ainsegus de sas matas de chessa - ca chissà ite diàulu est chirchende- e àere in amistade  bighinos e lacanasos, ca sunt issos chi ti dant sullevu cando sos animales sunt patende o sunt in partu. E mi contat sas disamistades chi ant iscarenadu a Turre e a tota sa Sardigna. E cando su note so solu in sa pinneta mi benint a conca bandidos e bardanas e mi nde tremo, ma poi m’ammento su chi narant babbu e jàiu: male no fetas e male no as àere! – Ca est beru: niunu ti ofendet si tue no as ofesu. E tando m’ apàsido e mi drommo a sonnu isoltu, finas a s’avrèschida.”

Gigeddu iscriiat e legiat comente unu piseddu de segunda, ma ischiat cosas chi nois non aimis intesu dae niunu. Ca fit àtera s’iscola sua. Fit s’iscola de sos mannos: de su jàiu, pius de totu. Sètzidu cun isse a costazu li contaiat de chelu e de terra, impertantu chi sa luna giogaiat a cuaredda cun sas àrvures de chercu in giru in giru a sa pinneta, e de su cursu de sas istellas e li mustraiat sa pius lughente chi paret chi ti fetat s’ojtu dae su chelu nieddu pìdigu e ti mustret su caminu... Ma pius de totu li contaiat de deris e de gianteris: de sos annos e sèculos passados, cando sos sardos fint fortes e pretziados, chena padronu ne lezes isconnotas e fint in biadia,  ca s’òmine at bisonzu de libertade pro campare comente si tocat,  ca già l’ischit a sa sola su  chi podet e su chi no podet, chena soma de padronu subra palas. Biadu e sàbiu fit su sardu tando e miraiat terra e chelu e rispetaiat òmines e animales.

 “Ma no as gana de su piatzale de Giudra?” li naraia, ca cussu fit su gustu meu de ogni sero: a fàghere a Sìvori cun su pallone de Giuanninu.

“Deo cherzo imparare sas fainas de su pastore e no apo pius gana de giogare ne de ischertiare. Cherzo ischire de sa campagna e de sa zente de campagna: de su bonu e de su malu, ca mi devo amparare dae sa malasorte. E pius de totu devo imparare in presse a contivizare su trau, ca no bi cheret tempus meda a l’àere in su cuile!”

 

E una die de abrile su trau  est arrividu a Su Tullis: nieddu pìdigu e cun d’una taca bianca nida in su fronte, e mannu e forte, ca su jàiu no s’est ismentigadu de sa prommissa  e in sa fiera de Otieri at seberadu su menzus animale pro su tempus benidore, chi Gigeddu at istrinadu sa die etotu.

 “Su trau meu est su pius bellu de tota sa cunsorza: 8 cuintales pesat!  - repetiat, allegru che cìciri – E d’est su re de Su Tullis! Lu devides bìdere comente appàrpidat su terrinu cun sas brancas de nanti  pesende nues de piùere,  e comente frigat e incorrat su terrinu!”

“Su trau est  isfediadu e no ischis mai su chi giughet in conca!” naraiat Bucianu.

“E difatis non li deves boltare sas palas, e si paret chi sos òjos nde li sient brinchende e sa conca si tremet non deves cùrrere, e si arcat su tuju su perìgulu est mannu abberu e si lu boltat a cara de una pessone e  mirat a conca in altu e cun sas palas muiadas est minetende!  Puite su re mustrat cantu  podet cun tota sa fortza chi giughet in intragnas. E cheret chi totu bidant sa potèntzia sua!”

“Finas cun tegus faghet gai?” l’at preguntadu Totore.

“Finas cun megus, pro m’ammentare chi su pius forte est isse! Ma deo isco totu su che b’est de ischire! E isco chi incorrat e iscàlchidat e isbentrat a chie l’importunat! E lu faghet finas cun su padronu, si li tzucat!”

“E no lu times?”

“No lu timo, ca isco su e de fàghere!”

 

E dae sa die a iscola beniat a raru,  presu in Su Tullis dae su trau chi sevaiat otora, e inie che passaiat dies e notes. Sa mastra,  oriolada ca no lu bidimis dae una chida, at giamadu sa mama e l’at nadu chi lu deviat mandare a iscola ogni die. Ogni die, chena mancare!

 “Ch’est sempre in Su Tullis e pagu lu bido finas deo. A boltas  recuit a si manigare unu piatu de macarrones e a pienare sa bèrtula de pane e de casu, ma luego curret a campagna. Su re est su meu e lu devo acudire deo!- mi narat. ”

“Venire a scuola è un obbligo!”

“E tando mandade  sos carabineris a Su Tullis chi nde lu  torrent a bidda, ca deo non bi poto pius! Lèadi sa quinta, fizu meu caru - l’apo nadu-  e gai calchi cosa ischis. Bae a iscola: a làmpadas pagu bi cheret e poi as a bistare in Su Tullis  totu s’istiu! – No bi fato nudda in iscola! –m’at rispostu, essèndeche cun sa bèrtula a coddu - Isco lègere, iscrìere e contare: no apo àteru de imparare!”

E si ch’est andada acorada, cun sas lagrimas in òjos. E sa mastra s’est frimma in su passadissu, finas a cando ch’est bessida dae su portale.

E s’incras Gigeddu est torradu a iscola, ma fit isfadadu e fastizosu.

“Orioladu so! Su re est su meu e lu devo acudire deo! Tempus de mi sètzere inoghe no nd’apo. Difìzile meda est chi torre…”  at nadu a totu nois.

 

Sa primma chenàbura  de làmpadas l’ant chircadu in totue, poi de tre dies chi niunu l’at bidu ne in domo ne in campagna ne in iscola.

L’ant chircadu tota die  finas a cando s’umbra est falada  a lu costoire  pius a fundu. 

L’at apidu su onnumanu, in Su Tullis, s’incras manzanu a s’avrèschida: intro su pòju, in su puntu ue su riu si boltat a cara a sole, e sa canna est pius fita e pius alta.

Isbentradu fit e istratzadu dae cara a pes, e isfreguradu: incorradu dae su re e boladu in s’aera finas a intro su riu.

Sos bratzos ispartos a rughe l’ant frimmu in su cannedu furèndelu a sa currente, acultzu a sa fèrula e a s’iscareu, a lu ninnare che in bàntzigu de creadura.  

 

SCHEDA DELL'OPERA
Titolo

Su re de Su Tullis

Sezione Sezione Prosa
Autore Franca Pirisi
Nome  
Anno 2023
Argomento  
Descrizione  
Lingua  
Editore Premio Ozieri
Contributore ATHENA SRL
Tipo  
Formato  
Fonte Premio Ozieri
Relazione Concorso Premio Ozieri 2023
Copertura Logudoro, Sardegna Italia
Diritti Comune Ozieri, Premio Ozieri
Analisi del Testo  

Novità

NOVITA'

Epigrafia Giudicale. Sant’Antioco di Bisarcio: un’epigrafe commemorativa (1190-95)

 di Gian Gabriele Cau

 

Il saggio è stato pubblicato in  «Sardegna Antica: culture mediterranee», n. 50 (2016), pp. 35-42.

 

 

In una precedente occasione, sulle pagine di questa rivista, si è trattato di una iscrizione graffita nella chiesa di S. Antioco di Bisarcio, in agro di Ozieri. Si presentò, allora, uno studio sull’epigrafe

NOVITA'

Un inedito simulacro del Cristo Risorto (1780 circa) di Giuseppe Antonio Lonis, nella chiesa di S. Lucia di Ozieri

di Gian Gabriele Cau

 

Nel primo numero della «Voce del Logudoro» di quest’anno (VdL 22 gennaio) si dava notizia di cinque inediti simulacri del patrimonio di arte sacra di Ozieri, attribuiti, sulla base dell’analisi stilistica, a Giuseppe Antonio Lonis concordemente considerato dalla critica il massimo rappresentante dell’arte scultoria in Sardegna della seconda metà del Settecento.

Eventi e Iniziative

PRIMO PIANO

61^ EDITZIONE: PREMIASCIONE ONLINE!

SAPADU SU 27 DE FREARZU, A ORA DE SAS 17,00 PREMIASCIONE CUN DIRETTA ONLINE YOUTUBE DE SA 61^ EDITZIONE DE SU PREMIU OTIERI

Pro bider sa diretta clicca custu: Youtube Premio Ozieri

OTIERI: SA PATRIA DE SA POESIA

PRIMO PIANO

SEMIFINALE POETRY SLAM SARDEGNA 2020

col patrocinio del Premio Ozieri di Letteratura Sarda ed il Comune di Ozieri, ospiteremo la Semifinale del Poetry Slam Sardegna.

Venerdì 11 settembre, CAMPETTI SAN GAVINO, ORE 20,00 - Ingresso libero
(ATTENZIONE: IN CASO DI MALTEMPO L'EVENTO SI TERRA' AL TEATRO CIVICO "ORIANA FALLACI")
L'evento è parte integrante del ricco programma della 61^ edizione del premio Ozieri di Letteratura Sarda ed inserito nel cartellone della manifestazione “ESTIAMO IN PIAZZA 2020”, organizzata dal comune di Ozieri.

PRIMO PIANO

61^ EDITZIONE: SOS PREMIADOS

PREMIO OZIERI - 61a Edizione 2020

 

V E R B A L E    D E    S A    G I U R I A

 

Sos premiados

Setzione 1 - Poesia Sarda «Antoni Sanna»

  1. Giovanni Fiori: In su montiju meu
  2. Gian Bernardo Piroddi: Comente artizaias tue
  3. Pier Giuseppe Branca: Istadera de su mundu

 

PRIMO PIANO

60^ EDIZIONE - MANIFESTAZIONE PUBBLICA CONCLUSIVA

60^ EDIZIONE - MANIFESTAZIONE PUBBLICA CONCLUSIVA, PREMIAZIONE DEGLI AUTORI E RECITA DEI LAVORI.

OZIERI, SABATO 29 FEBBRAIO 2020 - TEATRO CIVICO "ORIANA FALLACI", ORE 15,30

Ospiti:

i poeti premiati nelle 3 sezioni del bando, Banda Brigata Sassari, Giuseppe Meloni (storico), Salvatore Ligios (fotografo/editore),

Torna all'inizio del contenuto