Premio OzieriPremio Ozieri di Letteratura Sarda 

Informazioni sull'opera

TESTO


FRANZISCU MURONI
(Protagonista e martire de sa "Sarda Rivoluzione")

***

Franziscu Muroni nascheit in Bonorva in una familia tra sas prus distintas de su logu.
Ancora giovaneddu abbratzeit sa missione ecclesiale e
una borta ordinadu satzerdote benzeit
imbiadu a retzere sa Parrocchia de Semestene
una bidda minore accanta a Bonorva. Preideru
Muroni fit diennidu unu religiosu ischidu meda e prorfundu connoschidore de sa dissiplina
teologica: Gusta dimensione culturale
umana e evangelica
in su matessi tempus
lu giutteit a si
ponner a coro sa difesa de sos problemas de sos debiles
de sos poveros vassallos
tripiados che
ispugnas da-e sa fiscalidade feudale e chi agataiant susteniu in sas risorsas lanzas de sa
campannia.. Curriat s'ultima deghina de annos de su 1700. Forsis
cussu est bistadu su periudu
prus nieddu de s'esperienzia feudale. Sa bidda de Semestene fit cumpresa in sa baronia
infeudada a sos sinnores de Villarios. Su pessonatzu ch'in cussos annos retziat sa baronia est
restadu' famadu pro s'esser distintu tra sos prus ispiedados
imponiat a sos vassallos finas
balzellos illegittimos
e arguai si non beniant currispostos.
Su preideru Muroni
restadas sena risposta sas suppricas imbiadas finas a su soperanu

pro su mediu de su viserè Vivalda
suppricas chi dimandaiant zustitzia umana ebbia
non si
resinneit a bistare frimmu e calliadu; in fundu
-non si pretendiat miraculos
si cheriat abbia de
moderare sas gabellas e sutterrare sos abusos- no appeit difficultade a s'ischierare chin sos chi
susteniant su Movimentu de sa "Sarda Rivoluzione" chi faghiat capu a Giommara Angioy.
Custos
a boghe manna
preigaiant su superamentu de s'istitutzione feudale e-i su riscattu de sos
feudos da-e parte de sos vassallos. Frimmu in sos cumbinchimentos suos
umanos e cristianos

fatteit lomper de sighidu a sos parrocchianos e a sos vassallos de su Logudoro; tottu in abbolottu

missatzos giaros pro los cumbincher a aunire sas possas e-i sas voluntades prus sanas pro
giugher a innanti una causa sa prus nobile e giusta. Su rettore Muroni fit semper disponibile pro
andare a preigare in sas chejas et in sas piattas de sas biddas
in nument de sa causa contra sas
inzustissias feudales. A su matessi tempus
dienzeit unu de sos organitzadores prus attivos de sos
Pattos de Unione
chi sunt bistados congruidos tra medas cumonidades de su Capu 'e Susu.
Medas istudiosos attribuint a Muroni divressios missatzos frimmados chin unu mimene de
appostìtza. "Sardo Patrizio"
missatzos chi
in cuss'occasione
fatteit s'inghiriu de su Logudoro
lompinde de sighidu ass'attenzione de sos perrocchisnos e de sos vassallos in generale. Dienzeit
grande amigu e cunfidente de Angioy e chin Angioy cundivideit sa bona e-i sa mala sorte. Isse
puru
duncas
benzeit a s'agatare in sa lista 'e sos inculpados mannos e pressighidos da-e sas
autoridades viseregias.
Pustis de su malu risultadu ch'at appidu sa marcia tentada da-e Angioy a cara a Casteddu

accumpannieit s'ex alternos in sa fua da-e Sardinnia e in su vagabundare peri sas divressias
zittades de sa Terrafrimma
da-e Genova a Livorno
da-e Livorno a Milanu
pustis a Torinu. In
Torinu si proponiat de poder aer un'abboju chin su soperanu
ma
custu propositu
li benzeit
negadu
appeit però su modu de poder chistionare chin su ministru Galli
ligadu a sa casta de
sos feudatarios. Su ministru Galli
infattis
aiat isposadu una de sa familia de sos Manca
titulares
de sa baronia de Montemajore e de su ducadu de s'Asinara. Su ministru
non s'ischit si l'appat
fattu in bona o in mala fide
de zerttu in s'iscopu de lu cumbincher a torrare in Sardinnia sena
currer arriscos
li fatteit ischire chi su die 8 de lampadas de s'annu currente
1796
it bistadu
emanadu unu pregone regiu chin su cale si decretaiat un'amnistia pro sos reatos politicos
cummissos in su Logudoro..
Est diffitzile a poder creere chi su ministru Galli non esserat a su currente de su fattu
ch'in Sardinnia
da-e parte de su guvernu viseregiu be-i fint resistenzias mannas in su contu 'e
s'applicatzione de su pregone de s'amnistia a sos sighidores de Angioy. Muroni però

intendindesi assiguradu da-e sas paraulas de unu ministru de su guvernu regiu
si disponzeit a

torrare in Sardinnia. Approdeit a Orosei e lompeit a Bonorva su die de sas Marias
chi tiat esser
s'otto de capidanni
sempere de su 1796. • '
Sos parentes
sos paesanos
sos parrocchianos de Semestene l'accollieint chin tottu sos
riguardos
pariat unu liberadore imbiadu da-e su Chelu. Tranchilliu e serenu
cumbinchidu de
cantu l'aiat assiguradu su ministru Galli
s'impresseit a fagher ischire de sa torrada sua a sos tres
delegados viseregios chi fint istados imbiados a Tatari pustis chi fit istadu esoneradu Angioy
da-e s'ingarrigu de "altrnos".. Custos delegados
chin unu curreu ingarrigadu appremore li
fatteint aere unu pregone de pagas peraulas
articuladu comente de sighidu:
< A su reverendu Franziscu Muroni -Bonorva -Finas chi s'est cumportadu bene l'amus
proteggidu e divensadu. Pustis chi s'est cumportadu a sa manera de unu furfante ostinadu est

menzus chi si chirchet ateros avvocados chi lu potana divensare.> Frimmadu: Delrio
Mussò

Guiso. Chin su matessi pregone lu declareint indinniu de istare in libertade in su Regnu e l'aiant
appitzigheint unu taglione de 500 iscudos.
Cussa nova no si l'isettaiat de zertu e provocheit in s'animu sou s'effettu de un diluviu.
A parte s'affannu pro sas penas suas pessonales
pensaiat a sas difficultades chi podiant ruere
susu a sos de sa familia sua
de sos amigos suos e
non fint pagos in Bonorva e in sas biddas de
su Logudoro. Non li restaiat ateru de faghere si non de s'appartare da-e Bonorva e daresi a sa
matta. Incuminzeit a vagabundare peri sas campannias de sas biddas ch'aiat attraessadu prus de
una borta preighende pro su Movimentu contrariu a su feudalesimu
mudaiat sas bistimentas de
sighidu
pro cunfundere sos connotados s'aiat fattu crescher s'arva finas a sa pettorra. Si podet
immaginare cantu podiat esser penosa sa bandidanzia pro unu preideru non prus giovanu
finas
pagu sanu e de fronte a sa difficultade de dever fagher vida umpare a ateros bandidos de sos
cales sas campannias nde fint pienas. In sos montes de Bonorva e de Semestene
s'intendiat
pagu siguru tando
chircheit de agatare riparu in sos saltos de Bono
de Thiesi
de sa Pienarza de
Sune inube podiat contare in s'amparu de bonos amigos. Fit pressighidu sen'ammellu da-e sa
gendarmeria de sos delegados viseregios e de sos barones.Viviat sa bandidanzia in s'isettu de
una rivalsa de Angioy chin s'atzudu de sa Franza repubblicana
un'azudu promissu e assiguradu
prus bortas.
In un'abboju riservadu
cunfideit a su piscamusou chi pro chidas intreas si fit devidu
nudrire ebbia de lande cotta a buddu
comente si coghinat sa castanza.
In Bonorva
in cussos meses si viviat unu clima de terrore. Si podiant contare non mancu
de 20 pessones tra foressidos e bandidos
Sa bidda fit partida in duos frontes e sa zente
s'abbaidaiat chi diffidenzia. A una parte si fint ischieradas sas familias de sa nobiltade

atteraccadas a su barone e a su podere viseregiu
a s'atera sos parentes
sos amigos de sos
Muroni
in prima fila unu de sos frades chi in Bonorva fit butecariu e
chin issos
tottu sos chi
divensaiant sos vassallos.. Chin sos riccos
in primu pianu be-i fint sas familias de sos
Prunas-Casanova
de sos Prunas-Pes e de sos Prunas-Dore
tottu imparentados appare. Unu de
sos Prunas-Pes aiat isposadu donna Costanza Valentino de Tempiu
netta de su male famadu
giudighe Zuseppe Valentino. Finas balindesi de custos parentados e amiganzias
sos tres
delegados viseregios si fint impressados de andare finas a Bonorva pro cumbattare su fronte chi
fit ischieradu chin sos Muroni e pretender chi tottu
imbenujados e umiliados
a incuminzare
da-e sos cunsitzeris de su Cunsitzu Cumonitativu
pronunzierant unu giuramentu de fidelidade
assoluta a su soperanu. In su matessi tempus non s'ismentigaiant de avvertire chi si proponiant
de pressighire chi calesiat mediu sos angioyanos ostinados.
In sas campagnas de Sune
su predi Muroni
beenzeit collidu da-e sas frebbas catarrales e
agateit riparu in domo de un'amigu de su logu. A cuss'amigu
de zertu in bona fide
su malaidu
fatteit ischire de esser pressighidu da-e sa zustissia pro reatos politicos e de esser finas
taglionadu. Si podiat esser prus in bona fide de deasi! S'amigu
simulende contivitzu e
attenzione lu condueit a domo sua pro lu tenner in caldu e pro lu curare. Sa sinzeridade de

cuss'amigu si ponzeit in giaru cando
unu die a tardu -e notte s'intendeit zoccare sa gianna a
corpos imperiosos. Denanti a sa domo be-i fint pattullias de dragones imbiadas da-e sos Prunas
de Bonorva e-i su rettore Muroni benzeit declaradu in arrestu. Lu ligheint bene a s'imbastu de
unu runzinu. Duos capos de sa fune chi lu teniat istrintu benzein assiguradas a sa sedda de sos
capaddos de sos duos bardianos chi lu teviant iscortare. Custu est sutzessu su die 25 de martu de
su 1797.
Teviant lomper a Tatari fattende a mancu de traessare su Meilogu. Sighende caminos
segundarios punteint a Biddanoa e pustis a Salighera. Carchi die infattu
una duminiga
su
rettore Muroni bintreit in Tatari. A missinnanti bei fit un' iscuadrone de soldados armados finas
a sos pilos de cuccuru
accumpanniaiant su corteu sonos de pippiriolos e de tumbarinos. Una
truma manna de zente
fatta lomper apposta da-e sos inimigos suos
in signu de rivincita
si fit
affiottada in s'intrada de sa zittade. Don Antoni Manca.inimugu giurade de Muroni
in sedda a
unu capaddu briosu
l'imbesteit chin insultos infamantes. Chin un'ispada in manu l'andeit in
denanti in sa gana de lu cherrer ferrere. Benzeit frimmadu da-e sos soldados de s'iscorta... Chie
li pediat sa beneissione in sinniu de isfregiu
chie li ruspiaiat in cara
chie li mustraiat Sas concas
de sos chi fint bistados galu zustitziados
inserradas in gabbias de ferru e appiccadas a sa vista
de sa zente.
Benzeit accumpanniadu a sa presone de Santu Nenardu e intregadu a battor bardianos

sos cales
lu fatteint pigare finas in sos iscalinos de su fuscalzu: Li ponzeint unu collarinu a su
tuju e una cadena presa a una loriga chi fit fraigada a su muru
accanta li ligheint unu cane
famidu chi lu teniat semper ischidu.
Su rettore Muroni benzeit protzessadu e cundennadu. Sa curia de Tatari
pustis de aer
cunsinniadu unu memoriale de s'archipiscamu
avanzeit
supra s'impresonadu
sos derittos de
su "privilegium fori" . Pustis de su protzessu
sos attos fint bistados imbiados a Torinu. Su
Guvernu regiu
creteit de amnistare sas culpas cummissas innanti de s'otto de lampadas de su
1796 e de cunsiderare non politicas sas culpas chi podiant esser bistadas cummissas pustis de
cussa die. Muroni lasseit sa presone de Santu Nenardu e benzeit futzidu a sa presone de
s'archivescovadu chi fit in su casteddu aragonesu inube innanti be-i fit su Tribunale de
s'Inquisitzione
Preideru Muroni morzeit in Tatari su die 26 de bennarzu de su 1810 e benzeit sepultadu
in sa cheja de Santu Pedru de Silki.

SCHEDA DELL'OPERA
Titolo FRANZISCU MURONI
Sezione  
Autore Antonio Mura
Nome C2005009
Anno 2005 
Argomento  
Descrizione  
Lingua  
Editore Premio Ozieri
Contributore TecnoService
Tipo  
Formato  
Fonte Premio Ozieri
Relazione Concorso Premio Ozieri 2005 
Copertura Italia, Sardegna, Logudoro
Diritti Comune di Ozieri - Premio Ozieri
Analisi del Testo  

Novità

NOVITA'

Epigrafia Giudicale. Sant’Antioco di Bisarcio: un’epigrafe commemorativa (1190-95)

 di Gian Gabriele Cau

 

Il saggio è stato pubblicato in  «Sardegna Antica: culture mediterranee», n. 50 (2016), pp. 35-42.

 

 

In una precedente occasione, sulle pagine di questa rivista, si è trattato di una iscrizione graffita nella chiesa di S. Antioco di Bisarcio, in agro di Ozieri. Si presentò, allora, uno studio sull’epigrafe

NOVITA'

Un inedito simulacro del Cristo Risorto (1780 circa) di Giuseppe Antonio Lonis, nella chiesa di S. Lucia di Ozieri

di Gian Gabriele Cau

 

Nel primo numero della «Voce del Logudoro» di quest’anno (VdL 22 gennaio) si dava notizia di cinque inediti simulacri del patrimonio di arte sacra di Ozieri, attribuiti, sulla base dell’analisi stilistica, a Giuseppe Antonio Lonis concordemente considerato dalla critica il massimo rappresentante dell’arte scultoria in Sardegna della seconda metà del Settecento.

Eventi e Iniziative

PRIMO PIANO

61^ EDITZIONE: PREMIASCIONE ONLINE!

SAPADU SU 27 DE FREARZU, A ORA DE SAS 17,00 PREMIASCIONE CUN DIRETTA ONLINE YOUTUBE DE SA 61^ EDITZIONE DE SU PREMIU OTIERI

Pro bider sa diretta clicca custu: Youtube Premio Ozieri

OTIERI: SA PATRIA DE SA POESIA

PRIMO PIANO

SEMIFINALE POETRY SLAM SARDEGNA 2020

col patrocinio del Premio Ozieri di Letteratura Sarda ed il Comune di Ozieri, ospiteremo la Semifinale del Poetry Slam Sardegna.

Venerdì 11 settembre, CAMPETTI SAN GAVINO, ORE 20,00 - Ingresso libero
(ATTENZIONE: IN CASO DI MALTEMPO L'EVENTO SI TERRA' AL TEATRO CIVICO "ORIANA FALLACI")
L'evento è parte integrante del ricco programma della 61^ edizione del premio Ozieri di Letteratura Sarda ed inserito nel cartellone della manifestazione “ESTIAMO IN PIAZZA 2020”, organizzata dal comune di Ozieri.

PRIMO PIANO

61^ EDITZIONE: SOS PREMIADOS

PREMIO OZIERI - 61a Edizione 2020

 

V E R B A L E    D E    S A    G I U R I A

 

Sos premiados

Setzione 1 - Poesia Sarda «Antoni Sanna»

  1. Giovanni Fiori: In su montiju meu
  2. Gian Bernardo Piroddi: Comente artizaias tue
  3. Pier Giuseppe Branca: Istadera de su mundu

 

PRIMO PIANO

60^ EDIZIONE - MANIFESTAZIONE PUBBLICA CONCLUSIVA

60^ EDIZIONE - MANIFESTAZIONE PUBBLICA CONCLUSIVA, PREMIAZIONE DEGLI AUTORI E RECITA DEI LAVORI.

OZIERI, SABATO 29 FEBBRAIO 2020 - TEATRO CIVICO "ORIANA FALLACI", ORE 15,30

Ospiti:

i poeti premiati nelle 3 sezioni del bando, Banda Brigata Sassari, Giuseppe Meloni (storico), Salvatore Ligios (fotografo/editore),

Torna all'inizio del contenuto