Premio OzieriPremio Ozieri di Letteratura Sarda 
TESTO

Cand' entra lu smamadori
chi vo' ismamà la 'irata,
siddu bundant'è lu fiori
dici che bona l'annata.

Cussì a fatta di dì,
di li neuli da l'assentu,
forsi si po' cunniscì
si facc'ea o sidd' è ventu.

Ma lu nodu di la solti
nisciunu lu po' isciuddì
e nisciunu ti po' di'
cal'è l'ora di la molti.

Candu lu juu è fiuritu,
chi cantendi ti cunsola
illu so ramu frunitu
la filumena a la sola,

siddu lu 'entu è sintzeru
nè tropp' aldent' è lu soli,
lu massaiu po' di di' 'eru
siddu so boni l'aglioli.

Ma lu nodu di la solti
nisciunu lu po' isciuddi,
e nisciunu ti po' di'
cal'è l'ora di la molti!
Lu timpiesu
1959

COMMENTO

Una poesia in gadduresu, de sa variedade de Tèmpiu, gasi comente nos cunfirmat s'autore etotu cun s'improvèrgiu chi si ponet isse etotu, "Lu timpiesu". Galu metàforas, galu paragones leados dae su mundu de sos animales e de sas prantas, in custu chi est mentovadu, a manera irònica, comente "càntigu de tzilleri". Su mundu de sa Natura nos dat signales pro more de sos cales, sena duda peruna, connoschimus e cumprendimus unos cantos fenòmenos suos. Nemos pero ischit su chi sa sorte at dessignadu e cando at a bènnere s' ora de mòrrere.

GLOSSARIO

Nèuli: "Nuvole"

In gadduresu sa nue la giamant nèula, in sa matessi manera de comente in su sardu cramamus sa "nebbia", ue podimus reconnòschere, a craru, NEBULA. In totu s'ala meridionale de s'ìsula, giai dae sa Barbàgia, agatamus su geosinònimu nèbida, cun su matessi significadu. Wagner, pro nde bogare a pìgiu s'ètimu, at pensadu a su gregu néphos, una de cussas paràulas chi pertocant a sa navigatzione chi s'est isparghinada dae Marsìglia, ca fiat unu portu de primore in antiighidade. Si in gadduresu nèula est "nuvola", a sa nèula/lnèbida li narant fumàccia, de parte sua, a su chi narat Antoni Selis (autore de unu Ditzionàriu etimològicu gadduresu) benit dae sa limba corsa. In sardu b'est finas bòres, bòira, bùera dae su cadalanu boyra "niebla". Sa nue in frantzesu est nuage, in ispagnolu nube chi comente s'italianu nube protzedint dae su latinu NUBES (chi, mancu a lu fàghe!re a posta est in relata cun cussu néphos gregu chi amus mentovadu in antis). Sos geosinònimos, paràulas de significadu che pare, ma forma diferente, no los agatamus in sardu ebbia, ma finas in italianu. Difatis, si podet nàrrere nube ma fintzas nùvola, chi protzedit dae su latinu NUBILA. In inglesu est cloud: in inglesu antigu sa paràula fiat culd, chi teniat su significadu de "muntone, grupu de pedras", e pro giogu metafòricu, est serbidu a inditare sas nues, chi parent pedras biancas in su chelu.

Filumena: "Usignolo"

Wagner etotu nos faghet osser\tare chi filumena, filomena est su nùmene chi in poesia si data s' "usignolo", imbetzes in sa limba faeddada a fitianu est cussu de sa "capinera". S'ètimu est filomena. Custu vocàbulu italianu, chi antigamente fiat filamela, protzedit dae su latinu e duncas dae su gregu: Philos = amigu, mélos = cantu: est a nàrrere "amigu de su cantu". S'àteru nùmene de custu pugioneddu cun su cantu melodiosu est rusignolu, rusinzo/ u chi galu protzedit dae una paràula italiana, rosignolo. E averiguende s'istòria, galu nos ispantat. Difatis sa boghe berdadera est lusignolo: sa I- posca est istada ischirriada ca sa gente la creait s'artìculu determinativu de cussa paràula. Est imperentada cun su frantzesu rossignol, cun s'ispagnolu ruisenhor, cun su portoghesu rouxinhol e totu custas protzedint, de parte issoro, dae su latinu LUSClNIOLUS, diminutivu de LUSCINIA, in ue sos linguistas ant bidu LUX "lughe" e CINO= CANO "canto", duncas "chi cantat (dae chi morit) sa lughe". B'at de bi crèere a custa istòria linguìstica, ca si iscumproamus comente cramant in tedescu e in inglesu sa filumena, agatamus nightingale e Nachtigall: night e nacht est "note", galan est "cantare". Sa matessi idea at cunditzionadu limbas diferentes.

Gaiu: "Nonno, Avo"

In s'artìculu iscritu pro sas poesias de su 1958, aiamus agatadu giaju in su tataresu e corno finas in su gadduresu. Duncas est una cunfirma de comente in totu sa Sardigna setentrionale, in antis de custos duos limbàgios, si faeddaiat sardu, e difatis de paràulas nd'abbarant medas. Una est cudda pro espressare su significadu italianu de "nonno". Paret chi siat una forma impreada dae sas criaduras, de pònnere a pare cun su cadalanu yayo. In sos documentos sardos medievales agatamus sa forma prus antiga, avulabu, chi sighint su latinu AVU(M). In su sardu meridionale antigu Wagner registreit finas tadaju "bisnonno"< TATA+ AVIU. Oe imbetzes tadaja est "balia". Galu un'àteru geosinònimu, impreadu in sas leadas nostras: donnu mannu, massimamente cando si nde faeddat in "terza persona" e no a manera direta. In su Medioevu donnu < DOM(l)NU(M) fiat su tìtulu de su giuighe e de sas pessones prus mannas e de primore in sa famìlia. E gasi est abbarradu comente tìtulu "de onore" in donnu mannu, donna manna "nonno, nonna", donnu sogru "suocero", donnu frade "fratello maggiore". lschimus però chi sos mèdios de comunicatzione, s'iscola e sos giornales, oe chi est oe, nos ant cunditzionadu meda su limbàgiu. Pro cussu est intrada a bellu a bellu sa forma nonnu, dae s'italianu, a costàgiu de nonnu "padrino" chi aiamus giai bidu e chi protzediat dae su latinu NONNU(M).

Sintzeru: "Sincero"

Si cal icunu si ponet a fàghere una bortadura dae s'italianu a su sardu, e depet tradùere s'agetivu "sincero", agatat nessi tres possibilidades. Sa prima est custa, chi at impitadu su poeta gadduresu: sintzeru. Podet èssere su sighidore de su cadalanu sincer, sencer o una manera sarda de nche torrare in su faeddu sa paràula italiana sincero. Su vocàbolu latinu SINCERU(M) at dadu, a manera regulare, sincheru "intatto, sano, normale di mente, sincero". In carchi leada s'atzentu est ispostadu: sìncheru, sìncaru (tataresu), ca forsis leat cuddu de s'ispagnolu antigu sincero. In meridione, ma finas in carchi bidda setentrionale, podimus registrare puru sentzillu/sintzillu "sincero, semplice e puro" chi est dae s'ispagnolu sencil/o. B'at de nàrrere, a primu, chi custa richesa lessicale depet èssere unu bantu pro sa Sardigna intrea e non s'iscùsia pro partzire su sardu in tancas linguìsticas. Sa punna est cudda de normalizare custas paràulas, ispetzializende·las, est a nàrrere dende·li unu significadu pretzisu pro chi una non sobret a s'àtera.

Torna all'inizio del contenuto