Premio OzieriPremio Ozieri di Letteratura Sarda 

PROSA

Su sole no ada mancu comintzadu a che frangher a una a una sa umbras chi su notte ad'isterridu subra ogni cosa, chi Bachis, comente ogni manzanu, ada già ismulzadu cun pane e calc' avanzu de sa chena de su sero innanti, mastighende e malaighende cussa vida chi lu custringhede a trabagliare sa terra po nd'ogare cantu li servidi po campare. Aberta sa gianna si frimmada unu mamentu e astrolichende abaidada s'aera. Unu entigheddu si ch' est lende sas pagas nues chi nudda aian potidu po guastare una die de aprile, chi promitidi de essere bella, frisca e soliana. Bachis frastimende puru su tempus, serrada sa gianna, pianu, po no nd'ischidare sa muzere ancora drommida. S'aculziada a s'istalla inue b'est Giobbe, su caddu etzu e mesu surdu e sos trastes chi impreada in campagna. Ponede su batile e sa sedda e pàssada sa latranga sutta sa coa, poi tirende sa chingia e abaidendesi su caddu narada: "Tzeltu chi si fisi istadu unu tratore aia leadu pius paga matana e ogni manzanu no aia devidu caminare in mesu su ladamine ... malaitu cantu s'agatada". Giobbe no mustrada de aer cumpresu, si puru esserat, si cagliat mudu, tantu ogni die est sa matessi cumedia, sos matessi frastimos, su matessi malumore. Setzidu a caddu, Bachis, lu truvat cun d'una tocadedda de carcanzu e comente sempre lu lassada andare a sola, "Tantu connoschede su caminu mezus de me", pensada. Giobbe, chena presse, guasi timindesi sa zoronada, sighit su caminu chi falada a s'ortu. Unu terrinu pag' atesu dae su riu e a lacana cun un'amigu, un'ateru ortulanu chi si narat Pedru. Arrivados chi sunu, Bachis, dae tesu idede propriu a issu, cun una manu in chintu e s'atera alzada a chelu cun su punzu serradu chi pariada guasi minetende s'aera. Chentza mancu si nde falare dae caddu li ettada sa oghe: "Pedru ! Pedru!... ite b 'ada!?". Pedru a sa oghe si girada e bidu s'amigu, cun boghe airada e cun sos ojos che braja 'e fogu atzesu rispondede: "Ite bà!?, mi abbà, beni, beni chi lu ides!". Bachis, lestru falada dae caddu e abbaidada in su cunzadu de su ighinu, già piantadu a oltu pegas dies primu e bide su dannu: totu su logu forrojadu e degogliadu dae una masolza 'e porcrabos chi b'aian iscurrizadu tota notte. "Perdeu ite dannu!", narad' Bachis seriu seriu. Pedru, chentza rispondere e isconchinende andada a leare su tzapu, rimproverendesi a boghe bascia: "Primu 'e piantare aia devidu serrare su logu...accidenti a mie...". Intantu Bachis, falada sa sedda, comintzada a giunghere su caddu a s'aradu e abaidendesi in tundu s'abizat chi carchi cosa non andada. Totu su logu este ifossadu dae sos porcrabos: su cunzadu 'e Pedru, sa parte fata a ortu s'annu primu, a cust'ala e puru a cud'ala 'e riu, totu est forrojadu e apetigadu. Totu francu su biculu chi ocannu issu aiat detzisu de faghere a ortu. "E ite diaulu!", pensada "Chi siada terrinu malu, o chi b'epan betadu carchi cosa?." E cun custos pensamentos in conca comintzada a arare, truvende su caddu cun sa oghe. Presu a s'aradu b'est su chi una orta fidi unu fuete cun puntolzu e chi como giughede solu sa lama de atalzu acaddada in punta, fata po ch'ogare ogni tantu sa terra dae s'alvada. No ada fatu mancu una paia 'e sulcos chi Pedru li etada una oghe dae tesu: "Bachisi!, Deo so andende a bidda po buscare unu pagu 'e piantalza, nos bidimos crasa". Bachis faghet de conca po dare a cumprendere ch'ada intesu e sighit a andare fatu su caddu chentza mancu si girare. Apena passadu mesudie, comintzada a essere istracu, si puru li mancada pagu a finire, detzididi de si frimmare unu mamentu, po pasare e mandigare unu mossu de pane e casu e po atire un'istagnale 'e abba a Giobbe. Agiuendesi s'ampulla 'e s'aba pensada: "Ma narami tue si custa est vida, oe mi tocada arende, cras manzanu devo ispedrighinare, a parte sero preparo sos sulco e barigadu so piantende s'ortu. E finidu epèra, poi b'est de tzapitare su patatu e sa fae, b'est sa inza de curare, su trigu, sas olias ...chentza contaresu restu. Mancu male Bainza m'agiuada nessi cun su bestiamine, faghede su casu e su regotu ...e si nono, comente aia fatu. Malaita campagna, ma si divento ricu che frundo su tzapu cant'andada sa manu ". Ancora murrunzende si nde pesada, s'acultziada a s'aradu, dada una falada e pè a sa timona po nd'iscutinare unu pagu 'e terra, un'atera rasigada a s'alvada, truvada Giobbe e torrada a partire, afumghende sa lama curva in sa terra niedda e umida, ancora fumosa. Ma fatos pagos passos, s'aradu si puntada cun sonu de ferru cun ferru. Giobbe proada a tirare, issu puru cretende de aer apidu una pedra pius manna 'e sas ateras. Tirada, nde l'iscarralzada e si frimmada. Subitu Bachis ch' ispostada s'aradu, fatende su logu po che franghere sa pedra, ma bratzos e manos si frimman a mes'aria, s'imbenujada e cun su nare a unu prammu dae cussa cosa, chel'essidi: "sant 'Antoni meu e custu it'est". Tirende e franghinde sa terra cun sas manos resessidi a nd'e ogare in su totu su ch' ada apidu suta 'e terra. Este una cascia de linna, paret de nibaru, oramai de su matessi colore de sa terra po cantu deved'esere antiga. Longa duos prammos, alta unu e mesu, larga unu prammu e bator poddighes. Parede chi no epada ne frisciu e ne logu po intrare una giae o ateru istrumentu. Rinfortzada in ogni ispigulu e po tota sa longaria cun ferru bene trabagliadu dae unu mastru frailarzu. Sa linna no est tarulada e po cantu siad'antiga est innida e fissa che sa die chi carchi mastru 'e ascia l'ada sestada cun asciolu, serracu e pianita. Bachis, chi oramai est cunvintu de aer apidu unu siddadu, s'abaidada in giru po ider si b'ada zente, si calicunu s'est abizadu de sa cosa: niunu. Tando, lestru lestru trazada sa cascia suta 'e una maja e chessa, cussa ch'est acultzu a sa giaga, sa chi dada a su caminu po torrare a domo. Torradu a s'aradu, lu ponet eretu e truvada Giobbe po ch'ogare sos pegos sulcos chi restana, poi nd'isgiunghede su caddu e totu sodisfatu s'imbranconada aculzu a sa cascia, isetende s'iscurighada po che la pigare a s'acua. Cun sa cicìa falada subra 'e ojos, comintzada a fagher contos, proende a imaginare ite e cantu bi poder aer e ite nde podede fagher de totu cussu inari, oraria o it'ateru b'ada. "Già fid'ora chi custa terra malaita epèrada resu carchi cosa ", pensada, "Poi 'e tantu mi la dada sa paga, già fid'ora". Gai nende sich'ingalenada, cun sa barra pogiada a sa manu aberta e su cuidu fichidu in terra po muntennere cussa conca gai piena 'e pensamentos. Arrivada s'ora, Bachis si nd'ischidada, si nde pesada e preparadu su caddu che ponede sa cascia in sa bertula, l' acotada subra sa sedda e partidi. Coment'intrada in domo, cun sa bertula traza traza, serrada sa gianna e ponede su passante. Intantu sa muzere, iscretida po su retardu e bidende su maridu gai agitadu li narada: "Ma it'est su chi tenes, mi pares pessighidu dae chentu dimonios." Bachis chentza l'abaidare in cara rispondede: "Baì, muda e agiuami aponnere custa cosa subra sa banca." Sa pobera femina oramai abetuada a sa paga grascia de su maridu, intrada sas manos in sa bertula e umpare nd' ogan sa cascia. Bainza, bida sa cosa narada: "Deus cun totu so santos, it'est, ite nd'as batidu a intro 'e domo ?". Bachis chi no ada mancu intesu, andada a sa tziminea po leare sa trotza e cun cussa in manu s'acultziada a sa banca, prontu a nd'iscaddighinare sa cascia. Ma chentza mancu la tocare issa s'aberidi a sa sola; parede boida, nd'essidi solu una neula chi lampizende e chentza fagher perunu sonu, leada una fromma umana, una figura 'e femina. Bainza, etada unu tichirriu e chentza li essire ateru tunciu, cun sas manos astrintas in petorras, ruede in terra dimajada. Bachis, a buca aberta po s'assuconu, si lassada falare a istrampidu in sa cadrea, lassende sa trotza chi ancora giughiad'in manu. "E tue chie... o ite sese... !?", resessidi a narrer. Sa figura, fata de neula e de aria, tando faeddada: "Bachis, deo so s'anima de sa Terra, cussa chi tue malaighes ogni die e chi ogni die apetigas cun fele. Epùru ti so campende e primu 'e te apo campadu a babbu tou, a nonnu mannu tou e mizas de ateras famiglias primu de issos. Totu m'ana tratadu cun amore e ana leadu cun riconoschentzia cantu lis apo dadu. Fintzas sas pedras, chi an'impreadu po nde pesare sos muros chi como tue asa po abitu. Babbu tou ada beneitu ogni mamentu ch'adapa ssadu in custu logu, ogni utiu 'e suore chi m'ada lassadu falare in sinu bi l'apo torradu creschinde su laore ch'ada semenadu e ogni pianta e cantu l'est bisonzadu, puru in piusu. A tie invece do pagu, puite dae sos frastimos no b'essidi nudda, puru su suore chi lassas falare este ischidu, chentza sa dulcura de s'amore. Impara, impara a amare custa terra, puite ada un'anima, sa matessi ch 'ada abratzadu a babbu tou e mama tua cando los asa interrados. Cras manzanu lea custa cascia e suterrala in unu logu inue ses sicuru chi no b'asa a passare mai piusu, in tota vida." Nadas custas paraulas, sa figura lunghente torrada a esser neula chentza fromma e in d'unu mamentu si che torrada a sa cascia, chi sola si serrada cun su tzocu de sa linna atalzada dae su tempus. Bachis, mesu istontonadu, comente chie ada retzidu unu colpu de fuste in su atile, si passada sas manos in pilos nende: "Deus meu, Deus meu". Poi dendesi una movida, leada lestru sa cascia, che la torrada a sa bertula e aberta sa gianna la ponet fora, poi atuende sa muzere l'agiuada a si nde pesare e a si setzere. Poi chi essidi, leada sa bertula, andada a s'istalla e ponede sa sedda a Giobbe, chi cun sa passentzia de chie at su numene, no si ortada mancu cando intendede su camu in mesu e denteses cun sa paza chi fid'ancora mastulende. Garrigàda sa bertula e unu tzapu, Bachis setzidi a caddu e partidi. Poi de oras passadas bizende a caddu, peri sos caminos iljaridos dae sa luna, in logos pagu connotos e pius pagu ancora traficados, s'agatada in una cussolza abandonada. Faladu dae caddu e isbarriadu su garrigu, mancari siada ancora notte, comintzada a tzapare po fagher su fossu. S'avreschida l'agatada suterrende sa cascia e carralzendela cun sas manos. Finida s'opera, Bachis si setzidi in terra, e cun in mente sas peraulas de sa Terra chi che fuetadas li turmentana tota sa pessone, finalmente pianghede. Sas lagrimas falan a isfunder cussu terrinu chi po tantu tempus ada malaitu. Dae suta terra, unu lugore lenu lenu chi si peldede in sa lughe de su manzanu, dada a ischire chi sa Terra ada perdonadu.

 

Franco Piga (Romana)
3° premio 2006 (Sezione prosa «Angelo Dettori»)

PROSA

Su noti iat fatu logu a is primus isperas de luxi pintendi is airis a orienti e lassendi crocau su celu a s'atra banda. In-d unu campu arrodiau de su desertu, sa brenti segura de un'aèreu iat angiau piciocus fatus a sordaus, trabballadoris de paxi bistius a gherreris. Unu avatu a s'atru ndi fiant bessius, insurdius po su trèulu forti de s'arrolliu de is motoris, a ermetu beni strintu in sa braba po amparai sa conca tùndia e ispilia, totus cantus beni imboddicaus in su corpetti contra-balla. Issu puru ndi fiat calau, a barsaca a coddu i a fusili in manu, amostendi seguresa po sa primu missioni cosa sua. Chi s'ùrtima puru iat a essi stètia. Nemancu fatu su primu passu in sa terra grega e sica, chi giai is ogus a pitzus d'iat postu Issa, Sa chi segat dònnia acàpìu, liendiddu beni po ndi podi torrai a si du pigai calincunu mesi a pustis. A tempus. In-d una di' cumenti a is atras fut, nàscia a suta de un'orizonti serrau de is arremòrius de gherra e de is atìtidus tristus chi levànt a sa vergantza. De su desertu tiràt unu bentu crispu, callenti che fogu. Unu bentu avesu a si ndi tragai avatu tupas ispinadas e mulinadas di arena fini e puntuda. Un'arena maca, chi pagu nc'iat postu a ndi furriai a stresura, scuressendi su soli e faendi calai su noti torra. A suta de s'umbra longa de sa Zìgurrat fiat Issa, Sa chi umbra no fait, abetendiddu po di setzi acanta, a ferrus beni acutzaus, pronta a di segai su filu, luegus chi s'ùrtimu granu di arena ndi fessit arrutu in sa clessidra chi medit su tempus. De una bomba fraigada a sa lestra, cun tìrria e disisperu, iat pigau sa forma custa borta Issa, Sa chi portai milli e una carota. Unu striori iat intèndiu issu, cumenti un'araxi astragau de monti niau. Unu corpu sicu, sentz''e du lastimai. A issu, che a is atrus candu a dòpiu sonat s'ora de sa dispedida. A issu, chi aintru de cudda tzrega de sordau, po sorti no nci fiat arrutu, ma po s'apretu. A issu, chi nisciuna duda iat tentu a nci artziai a s'aèreu mòviu de su petrollu arrefinau acanta domu sua. A issu, chi de cudda cria in sa cea spèrdia in mesu a su desertu, sinniau e sentz''e orba ndi fiat bessiu. Candu totu su sànguini iat acabau de derramai infustendi un'arena dònnia di' prus arrùbia, sa manu d'iat donau Issa, Sa chi sempri at tentu sa cara de unu sordau partiu de domu e mai torrau, po du acampangiai anch'est sa turri chi celu e terra s'atòbiant imparìs a totus is lìnguas de su niundu. Arrìbaus chi fiant, a manu tenta iant pigau po una scalera longa, chi a is ladus teniat dus murus artus de perda bianca, prenus prenus de fueddus iscritus. Is contus e is versus de is òminis e de is fèminas passaus de innia fiant. Is vidas, is prexus e is dolus, is amentus de totus is gentis de su mundu. Is benturas nàscias e mortas a suta de s'umbra de cudda turri, arrichesa e curpa de is gentis, destinadas a no si cumprendi mai a pari, fintzas a s'ora de pigai sa scalera longa chi addia portat. A bellu a bellu si fiat postu a ligi, imparendi dònnia lìngua chi a s'acabu stràngia no fiat prus. Dònnia contu o poesia cumintzàt cun su fueddu chi iat serrau su versu de ainnaintis, cumenti chi totus is istòrias a una sola ndi torressìnt e chi, po imoi, nd'acabbèssint in sa parti de muru ancoras biancu, chi a issu e totu fiat abetendi. Issa, Sa chi segat is cambas a su tempus, giai si ndi fiat andada a ndi pigai su chi, pustis a issu, iat'ai dèpiu adelantai sa stòria de is istòrias, lassendiddu ingunis, parau, faci a s'ùrtimu contu iscritu de sa manu de una fèmina, bocia in su mentras chi fiat pigliendi abba de una funtana bècìa: «Una borta a custa funtana da connosciant in dònnia partì de su mundu e d'arremonànt is boxis prus bellas chi s'apat arregalau Allàh, santu siat sempri su nòmini suu. D'anti cantada is Arruàt (1) de su desertu illacanau, candu sètzius a ingiriu de su fogu, abetànt su lugori de sa luna. Nd'ant scritu is poetas de sa corti de su palàtziu de s'urrei chi acumpangiaus de su sonu craru de su liutu, si faiant furai is versus de unu bentu bardaneri chi moviat is montis di arena. Ca un'àcua durci e cristallina ndi bessiat de cudda fontana, pari a sa chi currit in su Kauthàr (2). Su sidi ndi bogàt e s'arrexonu a is òminis torràt. Una mitza sentz''e acabu fiat, chi is antigus nd'arrosiànt is giardinus prus bellus e mannus chi òmini apat biu mai. Tandu sa terra fiat cumenti unu tapissu pintau de milli e unu frori, e su mundu fiat arricu de dònnia spètzia de frutu durci e saboriu. Imoi is sànias pùrdias (3) bufaus e su frutu marigosu de su Zacùm (4) papaus, ca is matas anti sicau e no dònant prus nudda, de cantu salia nd'est bessia cust'àcua po mori de totus is làgrimas derramadas de sa genti avesa a su disisperu.» Su disisperu oi est andau a fai cumpangia a is gentis de sa natzioni aundi scurigat su soli, fata de bucas chi bufant làgrimas, pitziosas che sali in-d una feria oberta, in su trincu antigu e mai sanau. Unu prantu sentz''e fini, chi ndi bessit de is ogus unfraus e stracus de castiai, e de circai de cumprendi, su chi de unu fillu, de unu sposu, de un'amigu nd'est abbarrau. Una bandera beni pinnicada, una medàllia a cruxi, unu capeddu arrimau; dus francus de prèmiu po ndi comporai is mellus froris de betiri a campusantu, anch'est sa losa de màrmuri friu, in mesu a is atras milli; una mariposa alluta po di essi gomai in su noti nieddu. E una fotografìa, apicada a suba de su nòmini suu a lìteras di oru, chi nc'est issu a divisa bona, sa cun is gradus e is mostrinas luxentis. Sa chi d'anti postu puru po du torrai a domu aintru de unu baullu de castàngiu amantau a bandera i a froris biancus. Sa de is atòbius e de is tzìrimònias. Sa de is fueddus ipocritas e de is sentimentus sitzillus. Sa de su dolu, de su lutu. Sa de Sa Morti, chi est bènnia a si du pigai in sa meria de Babilònia, aundi sa tzivilidadi est nàscia i aundi morit dònnia di'.

 

Carlo Mulas (Quartu S.E.)

2° premio 2006 (Sezione prosa «Angelo Dettori»)

PROSA

A dies de oe, sos piseddos sunt troppu cattivados, bistant a oras intro de batter muros, addainanti a sa televisione o a su computer,no ischint pius giogare, parent già guasi betzos dai minores. Sa modernidade lis chiscat milli inventos, bastet chi non dient mattana. Una bolta,cando fia minore deo,fit diversu. de televisiones bi nd'aiat pagas e nudda,sos gioccattulos fint a pagu a pagu, ma nos ispassaimis a galavera totta die. Sos piseddos, mascios e feminas, che frades, s'ispramminaiant peri sas carrelas dai chitto, perdulariaiant fintz'a s'ora de chenare, chentza perunu perugulu e chentza perunu oriolu si no de giogare. Deo fia unu pagu iscapatzulada, e pedru maschi, sutta pes, giughìa sas ischiglias, in d'ogni cosa agataia s'appentu, e, a peus de ogni male, fia puru unu pagu cori modde. Cando mi pigaiat s'affrissione, e tenia gana de m'istranziare,cun Lellena, sa cumpagna mia custrinta, mi che tuccaia a su campusantu a pulire sa losa de unu tiu de mama, chi non apo mai ischidu dai cale parte. A s'intrada saludaia a tiu Peppe, unu grande omine de pedra, chi fit bistadu padronu de totta sa idda mia e duos boes chi li faghiant de guardia. Deo fintzas a manna fia convinta chi puru su campusantu fit su sou. Issu fit su pis bene sistemadu. A in fora de ateras pagas losigheddas e pagos loculoa tott'a inghiriu, sos ateros mortos fint collocados sutta a unu montiju de terra,cun duna rughe de linna. Su fattu fit chi su logu non fit mannu meda, zente nde moriat dogni tantu e cumbinaiat chi su becchinu deviat iscontomare calicunu dai terra, mortu dai annos, pro fagher logu e che bettaia sos ossos in duna domitta, fungutta una paia de metros.No isco però, mancu como, proite no nd'accogliat tottu,calchi bicculu de ossu deo l'agataia sempre e che lu lampaia in cussa domitta sempre aberta, ca su balconittu, betzu fit dirruttu. Pariat chi mi lu naraiat su coro chi no andaiat bene a los lassare ispramminados e dogni olta cun passentzia, nde los accoglia a unu a unu e mi faghia su muntoneddu intro sa mutziglia.Cussu campusantu mi lu giraia sempre tottu, adderettaia puru sas rughes bocciuladas, nde tiraia calchi rattu de erva sicca e atzendia sos lumicinos istudados. A Lellena li faghiat ischifu, non toccaiat mai nudda, non nde alziaiat unu traste dai terra e daghi si nd'istraccaiat de mi ponner fattu recuiat a domo sua e mi che lassaiat inie. De sos Santos poi, su dolu de cussos poveros ossos ismentigados m'istringhiat su coro e tando accapulaia calchi fiore, unu pagu dai ogni logu e che lu bettaia intro sa domitta. In cussas duas dies, ca non b'aiat iscola, tenia su tempus de b'andare a manzanu e a sero. Dogni tantu, cando mi beniat a bene, mi leaia puru un ateru appentu: che passaia s'ora mastighende chera. Bocciulaia sos lumicinos a unu a unu, mi faglia falare sa chera Calda calda in manos e mi la mastigaia che unta a mele. A su becchinu,cando m'idiat bintrende in cussu logu santu si l'astriaiant sos pilos, m'abboghinaiat, a bratzos ispartos, a mi che andar 'e mi che dispacciaiat immediatu. Deo mi che fuìa in lestresa mi cuaia una iscuttaredda, lu tentaia cando si che falaiat a giosso e torraiat a bintrare ancora pius cuntenta. Una bolta,propiu de sos Santos, pagus pius a mancu tenia una deghina de annos, fit sutzessu, chi mancu intrada mi che fia devida torrare lestra a domo ca mi fit bintradu unu frittu chi mi faghiat sonare sas dentes comente pedruscheddulas. Propiu sa die, de recuire a domo Lellena non nde cheriat s'intesa e sigomente timiat a bi restare a sa sola, m'aiat postu fattu caschidende. In domo no b'aiat niunu ma sa janna fit aberta, a s' istrampidu mi che fia setzida supra una cascia de linna chi b'aimis in s'intrada. Mi ballaia torta che su giuncu dai su frittu e sa conca mi brujaiat che unu brajeri alluttu. In chilca de affianzu mi che fia accossiada a Lellena chi, cretende chi li fia fatende una de sas buglias mias, chei su lampu mi che aiat istrejidu arrabbiada. In cussu mentre fit recuida mama, deo fia tott'abburracciada cun sos ojos ingullidos e mi tremia dai conca a pese. Dai cantu si fit isprammada in bentos e muliones, nd'aiat fattu benner su duttore. Tenia sa febbra a pius de a baranta e ai cussu sant'omine li fint bastadas solu pagas preguntas e un'ojada pro indovinare immediatu sa maladia mia e comente nde l'aia accolta. Giughìa sas manos niedda pidigas guasi che su mutzighile. Pro gulpa de cussos viscios nd'aia accoltu su tifu e pro malasorte mia devia faghere puru puntas, una dogni die pro assumancu unu mese. Dogni manzanu , comente pretzettadu, e mi lap'ammentare cantu campo, su duttore accudiat cando fia cominzende a immulzare. A peus chi mi doliat, cussa meighina putzinosa subitamente mi che pigaiat a memmos e a buia e no resessia pius a che tragare nudda pro tottu su manzanu. Dai tando però de carrare ossos, non mi nd'aiat pius bennid'a conca ne mai pius apo toccadu chera in campusantu. In domo però, a s'accùa intro s'apposentu,sempre de sos Santos, già mi fit cumbinadu, ma aiat apidu mama a manu e a coa e mi nd'aiat passadu pro sempre tottu sos sabores.

 

Maria Gioconda Fiori (Usini)
3° premio 2005 (Sezione prosa «Angelo Dettori»)

PROSA

Fit una die de premiu de poesia in duna bidda de Logudoro, accurtzu a Tàttari. Sa zente fit già assentada in sas cadreas de su salone de su Tzentru Sotziale e finas sa Giuria fut sétzida a logu sou e-i sos giurados fint agabbende a frimmare sos diplomas Bustianu, unu de issos, poeta e iscrittore de sos mezus de Sardigna, a pinna in manu, fit isettende su Turnuu sou pro frimmare, abbaidende su libereddu de sas poesias premiadas. A unu tzertu mamentu nd'altziat sa conca pro dare un'ojada a sa zente e abbojat sa mirada de una fémina chi no aiat bidu mai. Non la connoschiat cussa fémina, Bustianu; non l'aiat bida mai. Issa non nde tiraiat sos ojos dae sos de isse fissos che-i sos de un'istàtua de altare. Su collega chi aiat a costazu, intantu l'aiat postu sos diplomas sutt'a sas monos e i'aiat dévidu toccare pro nde l'ischidare ca pariat drommidu a sonnu isoltu. Bustianu si tremet, s'accontzat in sa cadrea e leat a frimmare unu diploma fatt'a s'àteru chìrrièndelos a un'a unu dae dresta a manca sena nemmancu abbaidare a inue fit iscriende. Cumpridu de frimmare sos diplomas, accollos prontos prò sa premiassione: giurados, cuncurrentes, premiados e prubbicu. Su segretoriu chi est finas su cunduidore de so tzerimònia, manu manu dat sa peràula a su Sìndigu, a S'Assèsssore a sa Prubbica Istrussione, a su presidente de sa Giuria. Comente cumprint sas pralladas, su Segretariu leat a legger su verbale e, iscomintzende dae sas mentziones e, fattu fattu dae su de tres e de duos prémios, giamat sa poetessa chi at bìnchidu su primmu. Est una noitola; propiamente sa chi Bustianu si fit mirende e chi fit mirante a Bustianu. Si pesat unu tai-tai chi non finit pius e issa, Filumena, si ficchit cun dignidade e a passu lenu s'avviat a su palchu a ojos calados e a risittu in laras. Est una fémina de una barantina de annos, bianca e rùja cun sos pilos castanzos longos fin'a mesu ischina, istrizile ma non romasa, galana in s'andanta chi paret chi non ponzet pes in terra, at una munedda niedda e longa fin'a pes, isperrada a un'ala chi lassat bider su benùju e... pius puru e una camija bianca e recamada cun dun'iscialle bettadu subr'e pala. Comente arrivit a su palcu acalaizu ingrusciat sa conca a s'ala de sa Giuria e de pius s'ingrùscit a s'ala de su pùbbricu. Bustianu tanda si ficchit e abbetit un'ater'unu trai tai de manos sena isbìrridos. E torrat sa mudesa in sa sala. Sa poetessa legget sa poesia sua, su Sìndigu l'intregat su premiu e si pesat un'ater'unu tai-tai a fùrriu, sas màcchinas fotogràficas lampizant a manca e a dresta e issa passat a toccare sa manu a sa Giuria. Addaghi arrivit a Bustianu si frimmat pius de. un'iscutta ca isse li porrit ambas manos e li faghet sena si perder in medas peràulas: "Ses una fada" - "Gratzias" faghét issa sighende a andare. Comente sa poetessa si nde falat dau su palcu, su segretariu narat gràtzias a tottu e cùmbidat sos chi bi sunt a s'ustu chi s'at a fagher in dun'Agrìturismu a s'ala de Sas Renas. Bustianu coitende s'accurtziat a Filumena e la saludat nèndeli chi non podet trattenner ca at un'impignu importante in Tàttari e chi l'at a telefonare pro li dare una nova chi l'at fagher piaghere mannu. . "E, tando, noaramilu como su chi mi deves narrer, non mi lessas gai in oriólu" faghet issa cun su risittu in laras. "Deves tonare sàpadu ca as bissu su prémiu de sa bidda a una pàja de chilometros dae inoghe. Sa premiassione est a parte de sero. Àteru non ti poto narrer e, iscùjami, ma non poto proopiu trattener" narat Bustianu e, astringhendeli sas manos si l'accùrtzìat e si la basat in ccvanos "Adiosu, tando - faghet issa sempre cun su risittu - za nos amus a intender..." E, gai lassados si sunt, Filumena e Bustianu, che duas pessones amigas puru si fintzas a pagas oras innantis non si connoschiant. E derettu tuccat a domo s'omine e impressadu puru ca a sas tres deviat esser a caddu in s'ippodromu de Tàttari pro su cuncursu ippicu. Aiat sos minutos contados pro mandigare unu mossu, pro si ponner sos pannos pro setzer a caddu e prò leare s'ebba a che la giugher, intro de su van, fin'a s'ippodromu. A caddu, iscaldende s'animale a trottu o a canterinu, aiat de continu cuddu pidinu de sa poetessa binchidora de su prémiu su manzanu e non bidiat s'ora de li poder telefonare pro intender assunessi sa boghe, sua armoniosa. "Bella fémina - pensaiat passende addenantis a sas tribunas e chirchendende un'assimizu inter su prùbbicu.. - Bella fémina e a biada a s'omine che si l'hat cojuada... Non mi l'at presentadu custu manzanu, su maridu e, podet dare finas chi siet bistada sola o cun amigos. Poetes de sa bidda sua non bi nd'aiat ma de cussa leada bi nd'aiat duos, duos mascios e de sos pius bonos... Ma eo non l'apo bida cun issos... fit sola... sola de su tottu... Si no aia àpidu custu impignu, già non nde fia istadu inoghe fattu a sos caddos... Inie mi fia frimmu, a bustare" E... in su mentres chi s'idiat a costazu de Filumena, bustende e cun issa a coro a coro arrejonende, acce chi lu giamant pro intrare in campu. Toccat s'ebba e a canterinu est a ojos a sa Giuria. Saludat cun sa manu dresta e ghindat a s'ala de sos ostàculos. Unu gìàmìdu cun sa limba imbolicada intro de sa bucca e si faghet su de unu, su de duos e su de tres ostàculos. Mantenet e affilat s'ebba a su muru cun su cantu de sa perdighe; s'ebba non si faghet pregare e de filada si faghet àteros tres ostàculos sena difficultade peruna. Bustianu guasi la frimmat ma in presse l'appretat e si faghet su passazu de su terighìnu sa doppia gabbia e-r sa riviera. Dae igue a si brincare sos ultimos duos ostaculoss non bi cheret meda. E gai cùmprit su percursu a totta fua fintz'a s'istallu de sa Giuria. Saludat in mesu a su tai-tai de sa zente e, sempre a canterinu, truvat a s'ala de sas iscuderìas, Comente arrivit si nd'ettat dae caddu, dat unu carignu a s'animale, a manu ispalta li lassat leare unu dulche e dat sas rédinas a su nebode pro la passizare a l'asciuttare, Isse no ischit ite fagher. Est a bémidas chi non podet poderare e cun sos ojos de su coro est bidende cudda femina chi non fit sa sua ma chi sa sua esserèt bistada pro cantu la fit disizende. S'ammentat de aer su numeru de su cellulare de unu gìuradu de su prémiu de poesia chi, a-i cuss'ora podiat esser ancora bustende cun sos àteros e s'attrivit. "Compare Giommari', Bustianu so... Emmo, tottu bene... Ehi, su primu m'apo leadu fintzas a-i como, si non bi nd'at atere chi faghet mezus de a mie, O compa', fàghidemi su piaghere de mi passare cusso binchidora de su prémiu chi apo de li narrer cosa... Ah! Già est igue?!... E tando passademila e gràtzias". Cuss'iscutta pariat un'eternidade... " Ehi! Bustianu so... Cheria ischire a it'ora ti poto telefonare istanotte cando arrivis a domo tua... non cherzo, ma però, infadare sa familia, ca sinon t'apo a faeddare cras manzanu... Ah, cras manzanu ses in iscola... e, tando a pius a tardu o a ora de sas duas cras sero. ... S'impignu chi aio?! Ah! Già est andadu tottu bene, già, fintzas a-i custu mamentu... Adiosu, adiosu e a mezus bider" E torrat a caddu pro sa de duas proas e binchet custa e sa de tres. Ma dae conca non nde li fit bessidu alu cuddu pidinu chi sighiat a copeddare e a rotzigare sena perun'asséliu. Arrividu a domo. Carignendesi s'ebba innantis de che l'iscappare, e abbaidendesila in ojos lo faghet che chi esseret faeddende a unu cristianu: "Ohi! Armidda, Armidda, si l'ischeras! Como non ses tue ebbia chi mi pones in oriolu a mie... Pius a tardu, cando at pensadu chi Filumena podiat esser arrivida a domo sua at telefonadu cun sa timória in coro chi l'aeret torradu peràula su maridu. A sa primo ischigliada, ma però, mi' a Issa Filumena, cun sa boghe sua de fada. "Ti cheria dare sa bonanotte e cheria esser seguru chi essères arrivida in bonora a domo tua." - "Tottu bene, Bustia', tottu bene e, si Deus cheret nos amus a bider sàpadu chi benit, finas si apo difficurtade ca no ìsco comente mi che torrare ca a denotte a sa sola eo non m'attrivo a viazare" "Pro cussu su remédiu già b'est... Bastat de tuccare s'incras a dedìe..."-"E tando mi cumbenit a benner in pullman e a mi chircare un' allozu prò drommire"- "Pro cussu non ti deves leare pensamentu perunu ca, su logu pro passare sa notte già l'amus a agattare. E tando restamus gai: eo benzo a t'abbojare a sa frimmada de su pulmann sàpadu a manzanu e dabói andamus paris a su premiu."-" Bene meda e a nor bider sanos" - "Deus chèrfat" e serrat su telefonu cun tottu chi si cheriat ancora trattenner. Deus ischit comente at passadu sa notte Bustianu. Non b'aiat médiu de serrare oju... O fit in su cuncursu de poesia o, fit a caddu in su cuncursu ìppicu. In su drommischida a caddu aiat sas ancas moddes e-i s'ebba che li bessiat a tortu e, o révudaiat o nde bettaiat s'ostaculu su pius fàtzile. In su lettu si boltaiat unu pagu a dresta, unu pagu a manca sena resessire a leare asseliu un'iscutta. Eppuru fit istraccu e mortu de sonnu. Sos ojos los intendiat pesosos, mesu serrados e-i sas laras siccas. Donzi ora nde fit in terra, pro buffare abba frisca, pr s'isgiucare sas manos, sa cara, sas tzelembros: chi li muidaiant che unu casiddu. Sena nemmancu si nd'abizare, ma però, at leadu sonnu e nde l'at ischidadu su sole chi intraiat dae su balcone serradu a unu boe. Sa chida che fit barigada comente sempre: su manzanu a iscola, ca fit mastru e-i su sero fatt'a sos caddos, o cun s'ebba sua o in s'ippodromu cun dunu caddu de un'amigu sou chi fit preparende pro brincare. Unu caddu maravizosu, frade pienu de Armidda ma, forsis sende masciu, pius pomposu. Como est igue, Bustianu, a sa frimmada de sos pullmanns, isettende a Filumena chi l'aiat dadu s'abboju. Ainnantis de partire dae domo aiat sétzidu s'ebba pro una mes'ora bona, l'aiat fattu unu pagu de passamanu e i'aiat approendada. In s'isettu fit chirchende de bider sa fémina cun sos ojos de s'immaginassione ma non si l'ammentaiat. E gai, totta sa chida che fit barigada: la chircaiat in s'ammentu, ma non bi la faghiat a la bider propiamente comente fit. S'andanta s'ammentaiat, sos modos galanos e-i sa boghe, armoniosa, ma non resessiat a s'ammentare sa cara, sos ojos, sas laras, sos pilos... Pro gai non nd'aiat pérdidu s'apalpidu de sas manos suas carignosas cando l'at saludadu: manos de belludu, manos de bràmidas de rosa, manos de ispantu ... E tottu sensat cando su pullmann s'accherat a su biccu de sa contonada. Bustianu torrat a pes in terra torrat a sa realidade. Una manu est saludende intro de su pullmann: est issai Filumena. Comente si frimmat sq màcchina, sa Fémina nd'est in terra, tottos duos s'abbratzant e si basant in càvanos. Bustianu li leat sa valigetta e s'avviant a s'ala de sa màcchina. Leant pro ch'essire dae Santa Maria ca s'omine istat in Santu Giuanne, a pagu frettu dae Tàttari. "Como andamus derettu a domo, gai t'as a posare un'iscutta ca tes esser istracca dae su viaggiu", faghet Bustianu abbaidende s'istradone. "Ap'a disturbare sa famìlia" faghet Filumena, ma isse non la lassat nemmancu stghire: " Cussu perìgulu già non b'est... Eo isto a sa sola; ello non l'ischis chi so bagadiu?..." "Eh! Bagadiu!... Bajànu asa narrer - rispondet issa fattendesi ruja in cara ma no ischia chi fisti..." -"Single - narat isse riendesinde - a sa sola sena infadare a niunu e... isto finas bene, antzis, bene meda ca non mi cumandat niunu.,. Si no est chi... Si no est chi... Chi sas cosas mudent... Comente mudat su bentu chi no est sempre su matessi. Cussu l'at a ischire Deus chi cumandat pius de s'omine... A nois toccat de ponner mente..." "E cussu za est beru, Bustia'... E, tando chi siet fattu comente Deus cheret..." Sa màcchina in cussu marnentu fit passende a costazu de s'inferriada chi faghet de cresura a su logu de su poeta nostru, cando s'ebba, dae s'ala de intro, galoppende e annijende, ponet fattu pro fotta sa longària. " E-i custu caddu?!" faghet Filumena totta maravizada. "Custu caddu est un'ebba: s'ebba mia, Armidda si narat - faghet Bustianu intrendeche sa màcchina in su gancellu chi aiat abbertu cun su telecumandu - Beni chi ti l'ammustro, est s'àteru mermu de sa familia mia", S'intrat sa manu in busciacca nde bogat duos dulchigheddos, unu lu dat a s'ebba e-i s'àteru a Filumena chi a manu ispalta lu porrit a sa calarina. "Amantiosa de caddos ses, Filume'..." narat s'omine carignende sa giua de s'animale. - "Amantiosa e setzo a caddu, Bustia'; apo fattu s'iscola... E cantos annos tenet cust'ebba?" - "Cust' ebba tenet ott'annos. Est nàschida inoghe; est fiza de un'ebba mia etottu, Patrìtzia si narat. Che-i sa marna est bistada ebba curridore e che-i sa mama, a tres annos, at bìnchidu su Derby de sos orientales in Chilivani e che-i sa mama est passada dae sas cursas a su cuncursu ìppicu. Custa, che-i sa mama, galoppende, apprettada o muntesa, sos pimones los movet sempre in sa matessi manera. At unu portante chi paret caminende subr'e s'ambaghe. Est una fiza de Abramo chi nd'at dadu de caddos bonos in Sardigna!..." - "E ite nd'as fattu de sa mama?"- "L'apo tenta fintza a cando custa no at finidu sas cursas, fintza a battor annos e, dabòi l'apo béndida pro allevare. Intantu nd'apo bogadu custa dae sas cursas e apo comintzadu a l'approntare a brincare. In pagu tempus s'est fatta unu campione. Bestiamene de ratza e bestiàmene masedu! Dae sende minore l'apo pesada sempre che una criadura finas si aiat sa mama. L'apo domada inoghe etottu e cun tempus e issa non si hà'est hènìmancu abizada. Fintz'a un'annu l'apo tenta a fune e, dabói, sigomente pro a mie fit unu disaógu, apo sighidu a fagher su tribàgliu de domadura, cun sa boghe, su suìttu, sa perdighe e àteros tzinnos chi issa at imparadu a cumprender fintza a mi l'ammustrare comente mi l'ammustrat ponzendebéi mente totòra che unu cristianu". E, sigomente a Filumena la bidiat ispantada, li faghet: "A ti piaghèt?" "E mi piaghet meda ca est bella: est de bona armiddada, sa conca paret de unu puzone de casu, ojimadura (s'idet chi est maseda), bene abbertos sos archiles e-i sos fundos bonos, su bentinu castanzu paret de belludu e, candelada coment'est cun giùa e coa niedda, est un'ispantu, Deus la muntenzat" faghet issa perissiendesila totta a inghiriu. "Si la cheres setzer custa est un'anzone; cantu tiras de botte" - "Trintases". "Apo una paja de gambales numeru trintotto, custos pantalones chi tenes andant bene e tue ses a caddu" - "De abberu ses nende? Mi' chi bi l'acconco, mi'" "Beni cun megus" faghet Bustianu abberzende sa giaga e affilendesi a s'iscuderia. Filumena serrat e ponet fattu. S'omine li porrit sos gambales, leat su filetto e cun dunu suìttu giamat s'ebba chi sena si fagher pregare est pronta pro leare su mossu. L'insèddat, i'astringhet sa chingia e l'iscappat pro disunfiare sa matta. Dae igue a un'iscutta la torrat a giamare e li torrat a astringher sa chingia nende a sa fémina: "Le', Filume', s'ebba est pronta." Filumena leat sas rédinas cun sa manu manca chi arrimat a s'armu, sa dresta subra de s'arcu de sa sedda e mùjat s'anca manca altziende su pe'. Bustianu l'aggantzat a su cambutzu e issa, leat s'iséddiu e si che setzit a caddu. Bella fémina cornante fit a cadd-u parìat una dea,.. S'ornine s'arrùmbat a s'isteccadu e issa toccat a trottu de iscola. Fattos pagos giros mandat s'ebba a canterinu, l'affilat a sos ostaculos e attaccat a brincare che in cuncursu. Cumpridos sos ostaculos torrat a inue est Bustianu e si nde falat. Isse si l'abbratzat e li faghet: "Ses un'ispantu" e si la basat in laras. Unu basu longu a laras abbertas e a oios serrados sutt'a s'ojada de Armidda chi fit isettende a nde li falare sa sedda e a nde li bogare sa brìglia. Addaghì finint si leant sas manos e si fìssant in ojos cun sas laras mudas ma chi cherent narrer unu bene de peràulas chi onzunu ìntregat a su coro de s'àteru. Passada una bell'iscutta Bustianu nde falat sa sedda a s'ebba e Filumena nde li bogat sa brìglia e li dat unu carignu. Armidda partit galoppende e crabittinende che chi essèret cuntenta pro sa funtzione chi aiat bidu, "Duas cosas paris amus, Bustia', tue e deo: sa poesia e-i sos caddos" faghet F-ilumena "Bi cheret sa de tres" torrat peràula Bustianu abberzende sa gianna. "Sa de tres est chi finas deo so bagadìa o... bajana che a tie" rispondet sa fémina cun su risittu in laras. Ambos duos ch' intrant in domo e... si serrat sa gianna.

 

Nino Fois (Porto Torres)
1° premio 2006 (Sezione prosa «Angelo Dettori»)

PROSA

Franziscu Muroni nascheit in Bonorva in una familia tra sas prus distintas de su logu. Ancora giovaneddu abbratzeit sa missione ecclesiale e, una borta ordinadu satzerdote benzeit imbiadu a retzere sa Parrocchia de Semestene, una bidda minore accanta a Bonorva. Preideru Muroni fit diennidu unu religiosu ischidu meda e prorfundu connoschidore de sa dissiplina teologica: Gusta dimensione culturale, umana e evangelica, in su matessi tempus, lu giutteit a si ponner a coro sa difesa de sos problemas de sos debiles, de sos poveros vassallos, tripiados che ispugnas da-e sa fiscalidade feudale e chi agataiant susteniu in sas risorsas lanzas de sa campannia.. Curriat s'ultima deghina de annos de su 1700. Forsis, cussu est bistadu su periudu prus nieddu de s'esperienzia feudale. Sa bidda de Semestene fit cumpresa in sa baronia infeudada a sos sinnores de Villarios. Su pessonatzu ch'in cussos annos retziat sa baronia est restadu' famadu pro s'esser distintu tra sos prus ispiedados, imponiat a sos vassallos finas balzellos illegittimos, e arguai si non beniant currispostos. Su preideru Muroni, restadas sena risposta sas suppricas imbiadas finas a su soperanu, pro su mediu de su viserè Vivalda, suppricas chi dimandaiant zustitzia umana ebbia, non si resinneit a bistare frimmu e calliadu; in fundu, -non si pretendiat miraculos, si cheriat abbia de moderare sas gabellas e sutterrare sos abusos- no appeit difficultade a s'ischierare chin sos chi susteniant su Movimentu de sa "Sarda Rivoluzione" chi faghiat capu a Giommara Angioy. Custos, a boghe manna, preigaiant su superamentu de s'istitutzione feudale e-i su riscattu de sos feudos da-e parte de sos vassallos. Frimmu in sos cumbinchimentos suos, umanos e cristianos, fatteit lomper de sighidu a sos parrocchianos e a sos vassallos de su Logudoro; tottu in abbolottu, missatzos giaros pro los cumbincher a aunire sas possas e-i sas voluntades prus sanas pro giugher a innanti una causa sa prus nobile e giusta. Su rettore Muroni fit semper disponibile pro andare a preigare in sas chejas et in sas piattas de sas biddas, in nument de sa causa contra sas inzustissias feudales. A su matessi tempus, dienzeit unu de sos organitzadores prus attivos de sos "Pattos de Unione" chi sunt bistados congruidos tra medas cumonidades de su Capu 'e Susu. Medas istudiosos attribuint a Muroni divressios missatzos frimmados chin unu mimene de appostìtza. "Sardo Patrizio", missatzos chi, in cuss'occasione, fatteit s'inghiriu de su Logudoro lompinde de sighidu ass'attenzione de sos perrocchisnos e de sos vassallos in generale. Dienzeit grande amigu e cunfidente de Angioy e chin Angioy cundivideit sa bona e-i sa mala sorte. Isse puru, duncas, benzeit a s'agatare in sa lista 'e sos inculpados mannos e pressighidos da-e sas autoridades viseregias. Pustis de su malu risultadu ch'at appidu sa marcia tentada da-e Angioy a cara a Casteddu, accumpannieit s'ex alternos in sa fua da-e Sardinnia e in su vagabundare peri sas divressias zittades de sa Terrafrimma, da-e Genova a Livorno, da-e Livorno a Milanu, pustis a Torinu. In Torinu si proponiat de poder aer un'abboju chin su soperanu, ma, custu propositu, li benzeit negadu, appeit però su modu de poder chistionare chin su ministru Galli, ligadu a sa casta de sos feudatarios. Su ministru Galli, infattis, aiat isposadu una de sa familia de sos Manca, titulares de sa baronia de Montemajore e de su ducadu de s'Asinara. Su ministru, non s'ischit si l'appat fattu in bona o in mala fide, de zerttu in s'iscopu de lu cumbincher a torrare in Sardinnia sena currer arriscos, li fatteit ischire chi su die 8 de lampadas de s'annu currente, 1796, it bistadu emanadu unu pregone regiu chin su cale si decretaiat un'amnistia pro sos reatos politicos cummissos in su Logudoro.. Est diffitzile a poder creere chi su ministru Galli non esserat a su currente de su fattu ch'in Sardinnia, da-e parte de su guvernu viseregiu be-i fint resistenzias mannas in su contu 'e s'applicatzione de su pregone de s'amnistia a sos sighidores de Angioy. Muroni però, intendindesi assiguradu da-e sas paraulas de unu ministru de su guvernu regiu, si disponzeit a torrare in Sardinnia. Approdeit a Orosei e lompeit a Bonorva su die de sas Marias, chi tiat esser s'otto de capidanni, sempere de su 1796. • ' Sos parentes, sos paesanos, sos parrocchianos de Semestene l'accollieint chin tottu sos riguardos, pariat unu liberadore imbiadu da-e su Chelu. Tranchilliu e serenu, cumbinchidu de cantu l'aiat assiguradu su ministru Galli, s'impresseit a fagher ischire de sa torrada sua a sos tres delegados viseregios chi fint istados imbiados a Tatari pustis chi fit istadu esoneradu Angioy da-e s'ingarrigu de "altrnos".. Custos delegados, chin unu curreu ingarrigadu appremore li fatteint aere unu pregone de pagas peraulas, articuladu comente de sighidu: < A su reverendu Franziscu Muroni -Bonorva -Finas chi s'est cumportadu bene l'amus proteggidu e divensadu. Pustis chi s'est cumportadu a sa manera de unu furfante ostinadu est, menzus chi si chirchet ateros avvocados chi lu potana divensare.> Frimmadu: Delrio, Mussò, Guiso. Chin su matessi pregone lu declareint indinniu de istare in libertade in su Regnu e l'aiant appitzigheint unu taglione de 500 iscudos. Cussa nova no si l'isettaiat de zertu e provocheit in s'animu sou s'effettu de un diluviu. A parte s'affannu pro sas penas suas pessonales, pensaiat a sas difficultades chi podiant ruere susu a sos de sa familia sua, de sos amigos suos e, non fint pagos in Bonorva e in sas biddas de su Logudoro. Non li restaiat ateru de faghere si non de s'appartare da-e Bonorva e daresi a sa matta. Incuminzeit a vagabundare peri sas campannias de sas biddas ch'aiat attraessadu prus de una borta preighende pro su Movimentu contrariu a su feudalesimu, mudaiat sas bistimentas de sighidu, pro cunfundere sos connotados s'aiat fattu crescher s'arva finas a sa pettorra. Si podet immaginare cantu podiat esser penosa sa bandidanzia pro unu preideru non prus giovanu, finas pagu sanu e de fronte a sa difficultade de dever fagher vida umpare a ateros bandidos de sos cales sas campannias nde fint pienas. In sos montes de Bonorva e de Semestene, s'intendiat pagu siguru tando, chircheit de agatare riparu in sos saltos de Bono, de Thiesi, de sa Pienarza de Sune inube podiat contare in s'amparu de bonos amigos. Fit pressighidu sen'ammellu da-e sa gendarmeria de sos delegados viseregios e de sos barones.Viviat sa bandidanzia in s'isettu de una rivalsa de Angioy chin s'atzudu de sa Franza repubblicana, un'azudu promissu e assiguradu prus bortas. In un'abboju riservadu, cunfideit a su piscamusou chi pro chidas intreas si fit devidu nudrire ebbia de lande cotta a buddu, comente si coghinat sa castanza. In Bonorva, in cussos meses si viviat unu clima de terrore. Si podiant contare non mancu de 20 pessones tra foressidos e bandidos, Sa bidda fit partida in duos frontes e sa zente s'abbaidaiat chi diffidenzia. A una parte si fint ischieradas sas familias de sa nobiltade, atteraccadas a su barone e a su podere viseregiu, a s'atera sos parentes, sos amigos de sos Muroni, in prima fila unu de sos frades chi in Bonorva fit butecariu e, chin issos, tottu sos chi divensaiant sos vassallos.. Chin sos riccos, in primu pianu be-i fint sas familias de sos Prunas-Casanova, de sos Prunas-Pes e de sos Prunas-Dore, tottu imparentados appare. Unu de sos Prunas-Pes aiat isposadu donna Costanza Valentino de Tempiu, netta de su male famadu giudighe Zuseppe Valentino. Finas balindesi de custos parentados e amiganzias, sos tres delegados viseregios si fint impressados de andare finas a Bonorva pro cumbattare su fronte chi fit ischieradu chin sos Muroni e pretender chi tottu, imbenujados e umiliados, a incuminzare da-e sos cunsitzeris de su Cunsitzu Cumonitativu, pronunzierant unu giuramentu de fidelidade assoluta a su soperanu. In su matessi tempus non s'ismentigaiant de avvertire chi si proponiant de pressighire chi calesiat mediu sos angioyanos ostinados. In sas campagnas de Sune, su predi Muroni, beenzeit collidu da-e sas frebbas catarrales e agateit riparu in domo de un'amigu de su logu. A cuss'amigu, de zertu in bona fide, su malaidu fatteit ischire de esser pressighidu da-e sa zustissia pro reatos politicos e de esser finas taglionadu. Si podiat esser prus in bona fide de deasi! S'amigu, simulende contivitzu e attenzione lu condueit a domo sua pro lu tenner in caldu e pro lu curare. Sa sinzeridade de cuss'amigu si ponzeit in giaru cando, unu die a tardu -e notte s'intendeit zoccare sa gianna a corpos imperiosos. Denanti a sa domo be-i fint pattullias de dragones imbiadas da-e sos Prunas de Bonorva e-i su rettore Muroni benzeit declaradu in arrestu. Lu ligheint bene a s'imbastu de unu runzinu. Duos capos de sa fune chi lu teniat istrintu benzein assiguradas a sa sedda de sos capaddos de sos duos bardianos chi lu teviant iscortare. Custu est sutzessu su die 25 de martu de su 1797. Teviant lomper a Tatari fattende a mancu de traessare su Meilogu. Sighende caminos segundarios punteint a Biddanoa e pustis a Salighera. Carchi die infattu, una duminiga, su rettore Muroni bintreit in Tatari. A missinnanti bei fit un' iscuadrone de soldados armados finas a sos pilos de cuccuru, accumpanniaiant su corteu sonos de pippiriolos e de tumbarinos. Una truma manna de zente, fatta lomper apposta da-e sos inimigos suos, in signu de rivincita, si fit affiottada in s'intrada de sa zittade. Don Antoni Manca.inimugu giurade de Muroni, in sedda a unu capaddu briosu, l'imbesteit chin insultos infamantes. Chin un'ispada in manu l'andeit in denanti in sa gana de lu cherrer ferrere. Benzeit frimmadu da-e sos soldados de s'iscorta... Chie li pediat sa beneissione in sinniu de isfregiu, chie li ruspiaiat in cara, chie li mustraiat Sas concas de sos chi fint bistados galu zustitziados, inserradas in gabbias de ferru e appiccadas a sa vista de sa zente. Benzeit accumpanniadu a sa presone de Santu Nenardu e intregadu a battor bardianos, sos cales, lu fatteint pigare finas in sos iscalinos de su fuscalzu: Li ponzeint unu collarinu a su tuju e una cadena presa a una loriga chi fit fraigada a su muru, accanta li ligheint unu cane famidu chi lu teniat semper ischidu. Su rettore Muroni benzeit protzessadu e cundennadu. Sa curia de Tatari, pustis de aer cunsinniadu unu memoriale de s'archipiscamu, avanzeit, supra s'impresonadu, sos derittos de su "privilegium fori" . Pustis de su protzessu, sos attos fint bistados imbiados a Torinu. Su Guvernu regiu, creteit de amnistare sas culpas cummissas innanti de s'otto de lampadas de su 1796 e de cunsiderare non politicas sas culpas chi podiant esser bistadas cummissas pustis de cussa die. Muroni lasseit sa presone de Santu Nenardu e benzeit futzidu a sa presone de s'archivescovadu chi fit in su casteddu aragonesu inube innanti be-i fit su Tribunale de s'Inquisitzione Preideru Muroni morzeit in Tatari su die 26 de bennarzu de su 1810 e benzeit sepultadu in sa cheja de Santu Pedru de Silki.

 

Totoi Mura (Padria)
2° premio 2005 (Sezione prosa «Angelo Dettori»)

Torna all'inizio del contenuto